Thiếu máu bất sản (suy tủy xương) là gì?

Tủy xương là cơ quan tạo máu quan trọng nhất của cơ thể. Thiếu máu bất sản hay suy tủy xương là tình trạng tủy xương không còn (bất sản) hoặc giảm khả năng tạo máu (thiểu sản) dẫn tới giảm toàn bộ các dòng tế bào máu (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu).

Thiếu máu bất sản là một tình trạng bệnh lý hiếm gặp. Đặc trưng của thiếu máu bất sản là sự giảm sút tế bào gốc tạo máu (HSCs) - một loại tế bào có khả năng phân chia thành các dòng tế bào máu khác.

Tủy xương là cơ quan tạo máu quan trọng nhất của cơ thể

2. Nguyên nhân gây thiếu máu bất sản (suy tủy xương)

Thiếu máu bất sản là hậu quả của tình trạng mất hoặc suy giảm khả năng tạo máu của tủy xương do giảm sút HSCs và tình trạng này thường là vô căn. Tuy nhiên, nếu có thì các nguyên nhân có thể gây ra tình này bao gồm:

• Điều trị bằng xạ trị và hóa trị: đây là các liệu pháp nhằm tiêu diệt các tế bào ung thư. Nhưng các liệu pháp này cũng có thể gây tổn thương cả những tế bào lành tính khác như tế bào tạo máu ở tủy xương.
• Tiếp xúc với hóa chất độc hại: như thuốc trừ sâu, xăng, kim loại nặng có thể gây ảnh hưởng đến khả năng tạo máu của tủy xương.
• Tác dụng phụ của một số thuốc: như thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp, một số loại kháng sinh (thường gặp do cloramphenicol - tuy nhiên vì tác dụng phụ nguy hiểm là thiếu máu bất sản, hiện nay loại kháng sinh này hầu như không còn được dùng), thuốc chống co giật...
• Bệnh tự miễn: như lupus (hiếm gặp trường hợp lupus có biến chứng thiếu máu bất sản) có thể làm các tế bào miễn dịch tấn công các tế bào tạo máu ở tủy xương.
• Nhiễm vi-rút: như các vi-rút gây viêm gan, Epstein-Barr (một trong những loại vi-rút phổ biến nhất ở người), HIV... có thể ảnh hưởng đến khả năng tạo máu của tủy xương.
• Bệnh lý liên quan khác: đái huyết sắc tố kịch phát về đêm và bệnh thiếu máu Fanconi được cho là có liên quan đến tình trạng thiếu máu bất sản.

Tác dụng phụ của một số thuốc có thể gây thiếu máu bất sản

3. Triệu chứng của bệnh thiếu máu bất sản (suy tủy xương)

Những người mắc thiếu máu bất sản có thể biểu hiện những triệu chứng thường gặp do giảm các dòng tế bào máu như:

• Có nhiều đợt nhiễm trùng tái phát liên tục.
• Chảy máu niêm mạc (nướu, mũi), dễ bầm tím, rong kinh, khó cầm máu các vết thương.
• Mệt mỏi, giảm gắng sức, da nhợt nhạt, chóng mặt, nhịp tim nhanh.

Đối với những người bệnh đồng thời mắc bệnh đái huyết sắc tố kịch phát về đêm có thể biểu hiện kèm theo các triệu chứng tán huyết (tan máu), huyết khối.

Nếu trẻ em mắc bệnh thiếu máu bất sản thì thường có biểu hiện chậm phát triển thể chất kèm theo. Còn ở người lớn các biểu hiện khác có thể xuất hiện như bất đối xứng các ngón tay - móng tay, bạch sản niêm mạc miệng, rối loạn sừng hóa, rối loạn sắc tố da.

Nhiễm trùng tái phát liên tục có thể là dấu hiệu của suy giảm số lượng bạch cầu

4. Biến chứng bệnh thiếu máu bất sản (suy tủy xương)

Các biến chứng của bệnh thiếu máu bất sản bị gây ra do tình trạng suy giảm các dòng tế bào máu nặng nề nhưng không được phát hiện và điều trị sớm. Những biến chứng có thể gặp là:

• Nhiễm trùng nặng do vi khuẩn hoặc nấm.
• Xuất huyết nặng do giảm tiểu cầu.
• Suy tim do thiếu máu nặng.[nguon title="Aplastic Anemia
  " link="https://www.stjude.org/disease/aplastic-anemia.html"][/nguon]

Giảm tiểu cầu có thể gây ra biến chứng xuất huyết nặng

5. Chẩn đoán thiếu máu bất sản (suy tủy xương)

Lâm sàng

Bác sĩ sẽ đặt câu hỏi và kiểm tra các biểu hiện trên lâm sàng của người bệnh như nhiễm trùng tái phát liên tục, thường xuyên chảy máu, bầm tím không rõ nguyên nhân kèm theo mệt mỏi, da nhợt nhạt... Những biểu hiện này có thể giúp bác sĩ định hướng tình trạng giảm ba dòng tế bào máu trên người bệnh.

Xét nghiệm máu

• Xét nghiệm công thức máu: được chỉ định thường quy, ở người bệnh bị thiếu máu bất sản sẽ có sự suy giảm cả 3 dòng tế bào máu (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu).
• Xét nghiệm hồng cầu lưới: có thể được thực hiện để kiểm tra khả năng sản xuất tế bào hồng cầu mới của tủy xương.

Sinh thiết tủy xương

Sinh thiết tủy xương là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán thiếu máu bất sản. Người bệnh bị thiếu máu bất sản có mẫu sinh thiết tủy xương giảm các tế bào máu và cả tế bào gốc tạo máu.

6. Khi nào cần gặp bác sĩ

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Khi bạn có các biểu hiện như nhiễm trùng tái đi tái lại, thường xuyên chảy máu, bầm tím không rõ nguyên nhân kèm theo mệt mỏi, da nhợt nhạt... bạn nên đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán sớm có thể giúp cho quá trình điều trị trở nên thuận lợi hơn.

Bạn nên gặp bác sĩ nếu thường xuyên bị bầm tím không rõ nguyên nhân

Địa chỉ khám chữa bệnh uy tín

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến các cưo sở y tế gần nhất, các phòng khám hay bệnh viện chuyên khoa Nội hoặc các bệnh viện đa khoa tai địa phương để được thăm khám kịp thời.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp:

• Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Truyền máu - Huyết học Thành phố Hồ Chí Minh, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM.
• Hà Nội: Viện Huyết học - Truyền máu Trung Ương, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai.

7. Điều trị thiếu máu bất sản

Truyền máu

Truyền máu mặc dù không có tác dụng điều trị nguyên nhân thiếu máu bất sản nhưng có thế hỗ trợ cải thiện triệu chứng do bệnh gây ra. Truyền máu chỉ được chỉ định trong các trường hợp thiếu máu nặng.

Truyền máu có thế hỗ trợ cải thiện triệu chứng do thiếu máu bất sản gây ra

Ghép tủy xương (ghép tế bào gốc)

Ghép tủy xương là phương pháp điều trị hiệu quả nhất đối với người mắc thiếu máu bất sản. Tuy nhiên, không phải ai cũng tìm kiếm được người hiến tặng phù hợp và việc cấy ghép cũng có thể gây ra nhiều nguy cơ tiềm ẩn khác như sự đào thải tế bào ghép.

Thuốc ức chế miễn dịch

Bác sĩ sẽ đánh giá liệu bệnh nhân phù hợp hay không để ghép tủy.

Nếu không phù hợp để được ghép tủy, bệnh nhân sẽ được đánh giá chức năng gan, thận, tim. Sau đó được tư vấn dùng các liệu trình kết hợp nhiều loại ức chế miễn dịch.

Các thuốc này đã được chứng minh là cải thiện tiên lượng sống còn của bệnh nhân rõ rệt.

Thuốc kích thích tủy xương

Các thuốc có tác dụng kích thích tủy xương sản xuất tế bào máu mới như filgrastim, pegfilgrastim và eltrombopag... Thuốc kích thích tủy xương thường được sử dụng cùng với thuốc ức chế miễn dịch.

Thuốc kháng sinh, thuốc kháng virus

Người mắc bệnh thiếu máu bất sản sẽ dễ mắc phải các đợt nhiễm trùng tái phát liên tục. Trong các đợt nhiễm trùng việc sử dụng kháng sinh hay kháng vi-rút (tùy tác nhân) có thể được bác sĩ chỉ định để phòng ngừa tình trạng nhiễm trùng trở nặng.

Phương pháp điều trị khác

Thiếu máu bất sản có thể chỉ là tình trạng tạm thời ở những người bệnh điều trị xạ trị, hóa trị hoặc sử dụng thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp, co giật... Bệnh thường sẽ khỏi khi người bệnh ngừng điều trị xạ trị, hóa trị hay các thuốc trên.

8. Chăm sóc tại nhà với người bệnh thiếu máu bất sản

Bên cạnh việc điều trị thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ, người bệnh bị thiếu máu bất sản cũng cần có chế độ chăm sóc tại nhà phù hợp:

• Tránh tham gia các hoạt động dễ gây chấn thương, chảy máu.
• Hạn chế các hoạt động gắng sức và nghỉ ngơi khi cần, nhất là khi cảm thấy mệt mỏi, khó thở.
• Thường xuyên vệ sinh tay, tránh tiếp xúc với người bệnh khác để bảo vệ bản thân trước các tác nhân nhiễm trùng.
• Đến gặp bác sĩ ngay khi có các biểu hiện nhiễm trùng (như sốt), chảy máu không tự cầm được, khó thở không cải thiện.

Người bị thiếu máu bất sản cần bảo vệ bản thân trước các tác nhân nhiễm trùng

9. Phòng ngừa thiếu máu bất sản

Phần lớn các nguyên nhân gây thiếu máu bất sản là vô căn hoặc các bệnh tự miễn. Những nguyên nhân này hầu như không thể phòng ngừa. Tuy nhiên, bạn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh bằng cách tránh tiếp xúc với các hóa chất độc hại và thận trọng khi sử dụng thuốc.

Tránh tiếp xúc với các hóa chất độc hại có thể giảm nguy cơ bị thiếu máu bất sản